اُمّی به چه معناست؟!

سؤال : با توجه به اُمی بودن پیامبر (ص) ، آیا ایشان سواد خواندن و نوشتن نداشتد؟

پاسخ:

لغویین در معنای اُمّ گفته اند:

اُمّ هر چیز ، اصل و ستون آن است.

📚تاج العروس جلد : 16 صفحه : 28

 

🔹لذا به شخصی که بر اصل خلقت خود باقی مانده است و درس نخوانده ، اُمّی می گویند. (البته به شخص منسوب به مکه نیز اُمّی می گویند لذا به مکه ام القری می گویند چون اولین بار زمین از آنجا پدیدار شد📚همان)

و نیز 

بعضى آن را به معنى کسى که از میان امت و توده مردم برخاسته، نه از میان اشراف، و مترفین و جباران دانستند

📚تفسیر نمونه‌ جلد : 6 صفحه : 396

 

و در روایت می خوانیم:

🛑راوى مى‌گوید:محضر حضرت امام جواد علیه السّلام عرض کردم:مردم گمان مى‌کنند رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله نه مى‌نوشتند و نه مى‌خواندند؟ حضرت فرمودند:دروغ مى‌گویند،خدا لعنتشان کند،این حرف کجا صحیح مى‌باشد با این که حقّ‌ عزّ و جلّ‌ مى‌فرماید:« هُوَ اَلَّذِی بَعَثَ‌ فِی اَلْأُمِّیِّینَ‌ » تا آخر پس چگونه مردم را تعلیم کتاب و حکمت مى‌کرد با این که خواندن و نوشتن بلد نبود؟! راوى مى‌گوید:عرضه داشتم:پس چرا حضرتش را امّى مى‌خوانند؟

❗️فرمود:چون منسوب به مکّه است و همین معنا مراد از فرموده حقّ‌ تعالى است که مى‌فرماید:« لِتُنْذِرَ أُمَّ‌ اَلْقُرىٰ‌ »الخ پس امّ‌ القرى مکّه است لذا به حضرت که منسوب به آن است گفته شده امّى.

📚علل الشرائع 125

[تذکر: روایت بعلت رفع و جهالت 'جعفر بن محمد صوفى' ضعیف است]

 

🔶 معنای درس نخوانده در قرآن نیز به کار رفته است:

وَمِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لَا یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إِلَّا أَمَانِیَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ 

🔹دسته اى از اهل کتاب درس نخوانده هایى هستند که از کتاب جز آرزوهاى [واهى و پندارها] چیزى نمى دانند. [بقره 78]

 

قرآن پیامبر (ص) را امی تعبیر می کند:

 

🔹الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنزِلَ مَعَهُ أُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 

🔸ﻫﻤﺎﻥ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺭﺳﻮﻝ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ « ﻧﺎﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺩﺭﺱ » ﻛﻪ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﻮﺭﺍﺕ ﻭﺍﻧﺠﻴﻞ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻨﺪ ، ﭘﻴﺮﻭﻱ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ; ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻱ ﻛﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻱ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ ، ﻭ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺯﺷﺖ ﺑﺎﺯﻣﻰ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻭ ﭘﺎﻛﻴﺰﻩ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﺣﻠﺎﻝ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﻳﺪ ، ﻭ ﻧﺎﭘﺎﻙ ﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﺣﺮﺍم ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ، ﻭ ﺑﺎﺭﻫﺎﻱ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻭ ﺯﻧﺠﻴﺮﻩ ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺩﻭﺵ ﻋﻘﻞ ﻭﺟﺎﻥ ﺁﻧﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﺑﺮﻣﻰ ﺩﺍﺭﺩ ; ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﻳﺎﺭﻳﺶ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻧﻮﺭﻱ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺍﻭ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ ﭘﻴﺮﻭﻱ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ، ﻓﻘﻂ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺳﺘﮕﺎﺭﺍﻧﻨﺪ.[اعراف 157]

 

🔸وَمَا کُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن کِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِیَمِینِکَ إِذًا لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ 

🔹ﻭ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ [ ﻗﺮﺁﻥ ] ، ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻱ ﺭﺍ ﻧﻤﻰ ﺧﻮﺍﻧﺪﻱ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﻧﻤﻰ ﻧﻮﺷﺘﻲ ﻭﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮﺍﻳﺎﻥ ﻳﺎﻭﻩ ﮔﻮ [ ﺩﺭ ﻭﺣﻲ ﺑﻮﺩﻥ ﻭ ﺣﻘّﺎﻧﻴّﺖ ﺁﻥ ] ﺷﻚ ﻣﻰ ﻛﺮﺩﻧﺪ. [عنکبوت 48]

 

❗️در اینجا این پرسش مطرح می شود که آیا منظور از اُمّی درمورد پیامبر(ص) چیست ،

انتساب به مکه ، درس نخواندگی یا برخاستن از میان توده مردم؟

 

🔸حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی حفظه الله تعالی پاسخ می گویند:

 

🔆درباره مفهوم" امى" همانطور که در بالا گفته شد، سه احتمال معروف وجود دارد، نخست اینکه به معنى درس نخوانده است، دوم اینکه به معنى کسى است که در سرزمین مکه تولد یافته و از مکه برخاسته است، سوم به معنى کسى است که از میان امت و توده مردم قیام کرده است، ولى معروفتر از همه تفسیر اول است که با موارد استعمال این کلمه نیز سازگارتر مى‌باشد، و همانگونه که گفتیم ممکن است هر سه معنى با هم مراد باشد.

📚تفسیر نمونه‌ جلد : 6 صفحه : 400

 

‼️باید توجه داشت که اُمّی بودن با بی سواد بودن متفاوت است و حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی حفظه الله در جای دیگر چنین تنبیهی می دهند:

 

💯ولى اشتباه بزرگى که باید در اینجا از آن اجتناب کرد این است که درس نخواندن غیر از بى‌سواد بودن است و کسانى که کلمه" امى" را به معنى" بى‌سواد" تفسیر مى‌کنند، گویا توجه به این تفاوت ندارند.

 

❗️هیچ مانعى ندارد که پیامبر ص به تعلیم الهى،" خواندن"- یا-" خواندن و نوشتن" را بداند، بى آنکه نزد انسانى فرا گرفته باشد، زیرا چنین اطلاعى بدون تردید از کمالات انسانى است و مکمل مقام نبوت است.

 

❗️شاهد این سخن آن است که در روایاتى که از امامان اهل بیت ع نقل شده مى‌خوانیم: پیامبر ص مى‌توانست بخواند و یا هم توانایى خواندن داشت و هم توانایى نوشتن‌ (📚تفسیر برهان جلد چهارم صفحه 332 ذیل آیات اول سوره جمعه.)

 

🔘خلاصه:

اُمّی چند معنا دارد:

🔅1.کسی که از میان توده مردم برخاسته.

🔅2.کسی که منسوب به مکه است.

🔅3.فرد درس ناخوانده.

 

❗️هر سه مورد هر سه مورد می تواند مراد باشد اما گزینه آخر معروفتر و سازگار تر است.

 

🔸بی سواد با درس ناخوانده متفاوت اند و پیامبر (ص) درس ناخوانده اما با سواد بودند.