نقش انبیاء و ائمه (ع) در معرفت الله در کلام مرحوم آیت الله ملکی میانجی از شاگردان مبرز میرزا
بدیهی بودنِ وجود خداوند و نفی معرفت استدلالی
مرحوم ملاصالح مازندرانی نیز معرفت حق از طریق برهان «إنّی»، یعنی رسیدن از مخلوق به خالق را با استدلال منطقی، منتفی دانسته و نوشته است:
«عرف بغیر رویّة»... الرویّة... التفکّر و النظر. یعنی: عرف وجوده من غیر نظر و استدلال لأنّه بدیهی کما صرّح به بعض المحقّقین، أو لأنّ الاستدلال لایفید معرفته بخصوصه؛ لأنّ اللمّی غیر ممکن أو لیس له علّة و الإنّی لایفید لأنّه استدلال من الأثر و الأثر لایفید الّا مؤثّراً ما علی وجه کلّی لامؤثّراً معیّنا.
«خداوند بدون رویّه شناخته میشود»... رویّه... به معنای تفکّر و نظر است؛ یعنی وجود خداوند متعال بدون نظر و استدلال شناخته میشود. و دلیل آن این است که یا وجود خداوند بدیهی است چنانکه برخی محققین تصریح کرده‌اند یا بدان جهت است که استدلال، معرفت خاص خداوند متعال را اثبات نمیکند. زیرا استدلال لمّی در مورد خداوند به سبب آنکه او علّتی ندارد، ممکن نیست. و استدلال إنّی نیز فایدهای ندارد؛ زیرا نتیجه استدلال از اثر به مؤثّر کلی رسیدن است نه مؤثّر خاص و معیّن.
شرح اصول کافی ۱ / ۲۶.